Skąd się wzięła flaga Polski?

Kilka słów z okazji święta flagi

Dzieje naszego narodu są niezwykle burzliwe, przez to także interesujące. W historii Polski narodziło się wielu wybitnych strategów i odważnych obrońców, dzięki czemu dzisiaj mamy swój kraj i kulturę. Niektórzy przez historię zostali zapomniani, inni utrwalili się na jej kartach, nie ma jednak wątpliwości, że dzięki patriotycznej odwadze i poświęceniu możemy dzisiaj cieszyć się własnym godłem i flagą.

Święto flagi – czyli wszyscy jesteśmy patriotami

Święto flagi, a dokładniej Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej, jest z nami od 2004 roku i wiąże się z datą 02.05. W tym okresie coraz częściej pragniemy świętować naszą dumę z wielu osiągnięć, z niepodległości, z tradycji. Sięgamy wtedy po flagi narodowe1 i dekorujemy nimi swoje balkony i ogrody. Dajemy znać, że jesteśmy wdzięczni wszystkim tym, którzy kiedyś za Polskę nadstawili karku, wszystkim tym, którzy poświęcili się, by bronić ojczyzny. Skąd bierzemy takie flagi? Czy wiemy, jaka jest ich historia i jak powinniśmy je prezentować?

Producenci, tacy jak Graffiti-print, którzy zajmują się drukowaniem, szyciem i sprzedażą flag narodowych mierzą się z wysokimi wymaganiami, które wynikają z ustaw. Bo przecież wiadomo, że aby wyprodukować flagi lub inne elementy związane z symbolami narodowymi, konieczne jest przestrzeganie dokładnych wskazówek dotyczących kształtu, proporcji i barw. Wiedza i doświadczenie są konieczne, by flagi narodowe nie odbiegały od wzorca.

Flaga narodowa musi spełniać normy

Mimo iż chyba każdy z nas z łatwością rozpoznaje naszą flagę narodową, to nie wszyscy wiedzą, że to ustawa określa jej dokładny kształt. Dowiadujemy się, że flaga Polski to prostokątny płat tkaniny o barwach Rzeczypospolitej Polskiej. Flaga może mieć same barwy narodowe lub umieszczone na niej godło Polski. Osadza się je pośrodku białego pasa. Biały i czerwony pas mają tę samą szerokość. To nie koniec. Flaga musi też mieć odpowiednią proporcję. W naszym kraju to 5:8. To oznacza, że jeśli krótszy bok będzie miał np. 100 cm, musimy podzielić tę liczbę przez 5, uzyskamy 20 cm, które należy pomnożyć przez osiem, co da 160 cm dłuższego boku prostokąta. Dzięki temu flaga pozostanie w opisanych proporcjach.



1Pojęcie flagi narodowej użyte jest tutaj zamiennie z pojęciem flagi państwowej. W profesjonalnym nazewnictwie rządowym występuje jednak rozróżnienie między tymi pojęciami, którego w tym artykule ze względu na popularne w społeczeństwie nazewnictwo nie uwzględniono. Więcej na: https://www.gov.pl/web/mswia/miniprzewodnik-bialo-czerwona

https://www.gov.pl/web/kulturaisport/symbole-narodowe [dostęp dnia 08.04.21 r.]
https://www.gov.pl/web/kulturaisport/symbole-narodowe [dostęp dnia 08.04.21 r.]
https://www.gov.pl/web/kulturaisport/symbole-narodowe [dostęp dnia 08.04.21 r.]

Skąd się wzięły nasze barwy narodowe i co oznaczają?

Dzięki heraldyce, czyli nauce, która koncentruje się na badaniu znaczenia oraz zasad tworzenia herbów, sporo wiemy o historii naszych symboli narodowych. Skąd zaczerpnięto kolorystykę flagi Polski? Oczywiście z godła państwowego, czyli białego orała na czerwonym polu. To zasady heraldyki podyktowały taki a nie inny układ barw. W godłach i flagach zawarte jest sporo symboli, których umiejętne odczytanie pogłębia naszą wiedzę o historii. A zatem jak je odczytywać? Biel może być nawiązaniem do srebra, czy wody, może też dotyczyć czystości i duchowości. Czerwień z kolei nawiązuje do krwi oraz ognia, może symbolizować też równie gorące odwagę i waleczność, tak potrzebne do zwycięstwa i od zawsze związane z cnotami rycerskimi. W wielu źródłach znajdziemy też informację, że początkowo z Polską związana była barwa karmazynowa, która odnosiła się do dostojności i zasobności. Z uwagi na to, że składnik barwnika, dzięki któremu uzyskiwano ten kolor, był bardzo drogi, kolor stał się wyróżnikiem najbogatszej szlachty i innych dostojników.
Na pierwszych flagach i sztandarach Królestwa Polskiego zobaczylibyśmy białego orła w koronie na czerwonym tle. Dzięki opisanym przez Jana Długosza przygotowaniom do bitwy pod Grunwaldem wiemy o „chorągwi wielkiej, na której wyszyty był misternie orzeł biały z rozciągnionemi skrzydły, dziobem rozwartym i z koroną na głowie…”

W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów na sztandarze mogliśmy zobaczyć trzy pasy, począwszy od góry: czerwony – biały- czerwony. W białej sferze umieszczony był Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

http://muzhp.pl/pl/c/2224/flaga-polski [dostęp dnia 08.04.21 r.]
Sebastian Sobieski – chorąży wielki koronny, podczas ceremonii w Krakowie w 1605 – źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Flaga_Polski [dostęp dnia 08.04.21 r.] Chorągiew Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1587–1668 w okresie panowania dynastii Wazów.

W czasach przedrozbiorowych pojawiła się także wersja trzykolorowa, zawierająca biały, karmazynowy i granatowy pas. Granat i karmazyn wiązały się z ubarwieniem stosowanym w strojach kawalerii, w której często żołnierze pochodzili od szlachty. Biel z kolei ma swój początek w wyglądzie kopii i proporców jazdy, na których znajdowały się także barwy biało czerwone. Późniejsze stroje Kawalerii Narodowej zawierały już trzy barwy: białą, karmazynową i granatową. Gdy państwo upadło, tradycje trwały. W gwardii Napoleona działał pierwszy pułk lekkokonny, który odziany był w mundury w takich samych barwach. Podczas powstania listopadowego pojawiły się trójkolorowe kokardy. Czerwień i biel po raz pierwszy zostały potraktowane przez ludzi jako narodowe 3 maja 1792 roku, a sprawę uregulowano w uchwale Sejmu Królestwa Polskiego 7 lutego 1831 roku. Później, gdy Polska odzyskała niepodległość, po zakończeniu I wojny światowej, Sejm Ustawodawczy uznał, że barwami Rzeczypospolitej Polskiej zostanie biały oraz czerwony, rozmieszczone na podłużnych pasach równoległych. Górny biały, dolny czerwony. Następnie Ministerstwo Spraw Wojskowych określiło dokładnie, że czerwień powinna być karmazynowa, co zdaje się oczywiste, biorąc pod uwagę opisaną historię. Jednak już w 1927 roku zmieniono odcień na cynober, który potwierdzono i utrwalono w 1955 roku. To nie koniec. Kolejne zmiany zaszły w 1980 roku. To wtedy określono te odcienie, które dzisiaj widzimy na fladze.

Chorągiew Rzeczypospolitej Obojga Narodów za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Flaga_Polski [dostęp dnia 08.04.21 r.]
Towarzysz 1 Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej, mundur granatowo-biało-karmazynowy według ordynansu z 1790 źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Flaga_Polski [dostęp dnia 08.04.21 r.]

Poligrafia patriotów

Najwyższa Izba Kontroli uznała, że flagi i godła, które są dostępne na rynku często znacząco odbiegają od wyznaczonych w ustawie wzorców. Jednak nie można winić za to wyłącznie grafików i producentów. Różnice bowiem mogą wynikać także z tego, że ustawodawca nie wziął pod uwagę technicznych zmian, które zachodzą w zależności od materiału, na którym odcienie są drukowane lub koloru samej tkaniny, który może dla każdego materiału wydawać się inny. Praca światła, faktura, przezroczystość – to wszystko ma znaczenie w odbiorze odcieni. Dodatkowo są różne techniki druku i produkcji flag. Niektóre wygrzewane w wysokich temperaturach nieco się zmieniają. Parametry barw podanych przez ustawodawcę zostały uogólnione, a producent może jedynie opierać się na swoim doświadczeniu i próbach, by jak najwierniej oddać narodowe barwy.

źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Flaga_Polski [dostęp dnia 08.04.21 r.]
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Flaga_Polski [dostęp dnia 08.04.21 r.]

Nie dziwi fakt, że do 1980 roku barwa biała opisywana była jedynie słownie. Rozwój technologiczny wówczas nie stawiał takich wymagań, by podawać szczegółowe parametry. Dopiero po 31 stycznia 1980 roku zapisano, że barwa ta nie jest idealnie biała. Później ustalono konkretne parametry. Przeliczono ustawowe parametry bieli na jedną z przestrzeni barw RGB, sRGB, co daje wynik #E9E8E7. Nie jest łatwo wpływać dzisiaj na wszystkie zmienne dotyczące konta nachylenia monitora, jego ustawień jasności… Tak samo niełatwo przewidzieć, jak ta sama biel zapracuje na różnych materiałach.
Jak wiadomo w przypadku odcieni czerwieni (karmazyn, cynober, czerwony) także trudno mówić o historycznej precyzji. Obecnie ustalono systemy, dzięki którym uzyskuje się względną jedność w uzyskaniu barwy z ustawy. Wyznaczono ją także dla RGB: #D4213D

Flaga Państwowa z godłem: 1 sierpnia 1919 roku ustanowiono ją i przeznaczono dla polskich przedstawicieli dyplomatycznych i floty handlowej. Od 1928 roku przez dekadę stanowiła banderę handlową, ponieważ flaga biało-czerwona wygląda tak, jak ta Międzynarodowego Kodu Sygnałowego, za pomocą której na morzu sygnalizuje się komunikat „mam pilota na statku”. Żeby nie mylono naszej flagi z tym oznaczeniem, dodano godło. Polskie instytucje państwowe rozpoczęły używanie tej formy flagi w dyplomacji. Później potwierdzono dekretem to zastosowanie flagi z godłem. Dodano także kilka jej nowych funkcji: mogły z niej korzystać lotniska cywilne, porty lotnicze oraz samoloty. W 1980 roku rozszerzono ten zakres o kapitanaty i bosmanaty portów. Należy podkreślić, że kształt orła zmieniał się na przestrzeni lat. Obecna, znana nam forma została utrwalona w 1990 roku. Dzisiaj korzystają z niej dyplomaci, konsule, przedstawicielstwa polskie za granicą, misje. Możemy zobaczyć tę formę flagi na budynkach lub w obrębie siedzib urzędowych. Korzystają z nich także pełniący funkcje kierownicze w tych instytucjach Polacy, w swoich siedzibach i środkach komunikacji a także lotniska i samoloty cywilne, jak i kapitanaty i bosmanaty portów.

Bandera wojenna jest zmodyfikowaną wersją flagi z godłem. Jej obecny kształt został zatwierdzony 19 lutego 1993 roku.

źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Flaga_Polski [dostęp dnia 08.04.21 r.]
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Flaga_Polski [dostęp dnia 08.04.21 r.]

Jak widać flaga i godło są nieodłącznym elementem naszej burzliwej historii. Polska wielokrotnie stawała w obronie swojej tradycji i kultury. Nic zatem dziwnego, że za znieważenie tak ważnego, patriotycznego symbolu grozi kara grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności, w zależności od kontekstu, ocenianego przez Sąd. Ochroną prawną otoczono godło, sztandar, chorągiew, banderę, flagę lub inny polski znak państwowy.

Bibliografia:

Krzysztof J. Guzek, Amarant i karmazyn. Spór o polskie nazwy narodowe, Polskie Towarzystwo Weksylologiczne
Stannisław Russocki „Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Zarys dziejów”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978.
Radosław Sikora: „Polska! Biało (– granatowo) – czerwoni!” W: Kresy.pl
Alfred Znamierowski: Insygnia, symbole i herby polskie: kompendium. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 159–162. ISBN 83-7311-601-X.
Art. 5 dekretu z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych. „Dz.U. z 1955 r. nr 47, poz. 314”.
Art. 19 ustawy z dnia 19 lutego 1993 r. o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. „Dz.U. z 2019 r. poz. 1351”.
Dz.U. z 2019 r. poz. 1509
wikipedia.org/wiki/Flaga_Polski [ dostęp dnia:30.03.2021r.]
Uchwała Sejmu z 7 lutego 1831
Informacja o wynikach kontroli używania symboli państwowych przez organy administracji publicznej, Najwyższa Izba Kontroli